Tại sao chúng ta nổi da gà?

Về mặt khoa học, nổi da gà là kết quả của một phản xạ tự động mà cơ thể không thể kiểm soát. Khi bị kích thích bởi yếu tố bên ngoài, hệ thần kinh giao cảm, bộ phận kiểm soát các hoạt động không tự nguyện của cơ thể như nhịp tim, huyết áp và phản ứng sợ hãi sẽ kích hoạt các cơ nhỏ dưới da gọi là cơ arrector pili. Những cơ này co lại, khiến lông dựng đứng và da trở nên gồ ghề.

Đây là phản ứng phổ biến ở động vật có lông dày, giúp chúng trông to lớn hơn và đe dọa kẻ thù khi gặp nguy hiểm. Những ai nuôi mèo hẳn đã thấy chúng xù lông lên mỗi khi cảm thấy sợ hãi hoặc kích động. Với những con vật nhỏ bé, phản xạ này là một cơ chế sinh tồn quan trọng, giúp chúng trông đáng sợ hơn trong mắt kẻ thù. Nhưng đối với con người, cơ chế này dường như không còn nhiều tác dụng thực tiễn.

Nhìn lại lịch sử tiến hóa, tổ tiên loài người từng sở hữu một lớp lông dày bao phủ cơ thể, và phản xạ nổi da gà khi sợ hãi hoặc gặp lạnh từng có ý nghĩa quan trọng. Khi đối mặt với nguy hiểm, việc lông dựng lên có thể khiến tổ tiên của chúng ta trông to lớn và đáng sợ hơn, giúp họ có cơ hội sống sót cao hơn.

Ngày nay, dù lớp lông này đã không còn nhưng phản xạ nổi da gà vẫn tồn tại như một dấu tích của quá khứ tiến hóa. Hiện tượng này không chỉ xuất hiện ở con người mà còn được ghi nhận ở những loài linh trưởng khác như tinh tinh. Theo nghiên cứu từ Khu bảo tồn Chimpanzee Sanctuary Northwest, tinh tinh cũng có thể trải qua hiện tượng "cương cứng lông" khi chúng cảm thấy lo lắng hoặc kích động, tương tự như cách con người nổi da gà.

Tuy nhiên, một số nghiên cứu gần đây cho thấy rằng nổi da gà có thể không chỉ đơn thuần là một phản xạ vô dụng còn sót lại từ thời tiền sử. Một nghiên cứu công bố trên tạp chí Cell năm 2020 đã phát hiện ra mối liên hệ giữa hiện tượng nổi da gà và sự phát triển của lông và tóc.

Các nhà khoa học nhận thấy rằng hệ thần kinh giao cảm cũng có thể ảnh hưởng đến các tế bào gốc của nang lông. Khi cơ thể tiếp xúc với thời tiết lạnh kéo dài, hoạt động của thần kinh giao cảm tăng lên, kích thích các tế bào gốc trong nang lông và thúc đẩy sự phát triển của tóc mới. Điều này có nghĩa là phản xạ nổi da gà không chỉ là một phản ứng ngắn hạn đối với nhiệt độ thấp mà còn là một cơ chế lâu dài giúp tái tạo tóc, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì lớp lông bảo vệ ở các loài động vật có lông dày.

Yulia Shwartz, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Harvard và là đồng tác giả của nghiên cứu trên, đã mô tả phản ứng này như một hệ thống hai lớp. Ban đầu, nổi da gà giúp cơ thể thích nghi nhanh chóng với cái lạnh bằng cách giữ nhiệt, nhưng nếu tình trạng lạnh giá kéo dài, hệ thống này sẽ gửi tín hiệu để kích thích nang lông phát triển nhiều lông và tóc hơn, giúp bảo vệ cơ thể tốt hơn về lâu dài. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện rằng chính nang lông đang phát triển sẽ tiết ra một loại protein có khả năng điều chỉnh sự hình thành của cơ arrector pili. Khi các cơ này phát triển, chúng thu hút dây thần kinh giao cảm, tạo thành một vòng lặp khép kín giúp cơ thể điều chỉnh sự phát triển của tóc một cách hiệu quả.

Những phát hiện này đã mở ra một hướng nghiên cứu mới về vai trò của tế bào gốc trong việc tái tạo mô và chữa lành tổn thương. Một số nhà khoa học tin rằng nếu có thể hiểu rõ hơn về cơ chế này, chúng ta có thể ứng dụng nó vào các phương pháp điều trị rụng tóc, chữa lành vết bỏng hoặc thậm chí điều trị một số loại ung thư da. Việc khai thác khả năng tự phục hồi của cơ thể thông qua các tín hiệu thần kinh có thể trở thành một hướng đi đầy triển vọng trong y học tái tạo.

Không chỉ dừng lại ở phản ứng với nhiệt độ hay sự đe dọa, nổi da gà còn liên quan mật thiết đến cảm xúc và trí tưởng tượng của con người. Nhiều người từng trải qua cảm giác rùng mình khi nghe một bản nhạc đầy cảm xúc hay khi xem một cảnh phim xúc động. Hiện tượng này, còn được gọi là "cực khoái trên da" ( skin orgasm ), xuất phát từ sự kết nối giữa vỏ não thính giác và các vùng não liên quan đến xử lý cảm xúc. Một nghiên cứu năm 2016 đã chỉ ra rằng những người dễ nổi da gà khi nghe nhạc có nhiều kết nối thần kinh hơn giữa các vùng não này, giúp họ có trải nghiệm cảm xúc mạnh mẽ hơn so với người khác.

Nhà thần kinh học Adam Zeman, trong cuốn sách The Shape Of Things Unseen: A New Science Of Imagination , đã nhắc đến một nghiên cứu nổi tiếng của Anne Blood và Robert Zatorre, trong đó các nhà khoa học đã yêu cầu các nhạc sĩ xác định những đoạn nhạc khiến họ rùng mình. Kết quả cho thấy rằng những đoạn nhạc này kích hoạt mạnh mẽ các vùng não liên quan đến hệ thống khen thưởng (vốn được kích hoạt khi con người trải nghiệm những khoảnh khắc dễ chịu như ăn sô cô la hoặc thậm chí trong các hoạt động tình dục). Điều này cho thấy nổi da gà không chỉ là một phản xạ thể chất mà còn là một phần của hệ thống cảm xúc, đóng vai trò quan trọng trong cách con người trải nghiệm thế giới xung quanh.

Dù có nguồn gốc từ một phản xạ tiến hóa cổ xưa, nhưng trên thực tế nổi da gà đã vượt xa chức năng ban đầu của nó. Từ việc bảo vệ tổ tiên của chúng ta khỏi những kẻ săn mồi, điều chỉnh sự phát triển của tóc cho đến việc làm phong phú trải nghiệm cảm xúc của con người, hiện tượng này có thể xem là một minh chứng cho sự phức tạp và kỳ diệu của cơ thể.