Jesse William Lazear: Nhà khoa học đã hy sinh bản thân cho muỗi để chứng minh một điều mà ngày nay chúng ta coi là hiển nhiên!

Vào đầu thế kỷ 20, nền khoa học y sinh của nhân loại vẫn còn rất nhiều bí ẩn chưa thể giải đáp, và để có được những tiến bộ mang tính đột phá, không ít nhà khoa học đã phải đánh đổi bằng chính mạng sống của mình. Một trong những câu chuyện đáng nhớ nhất là về Jesse William Lazear, người đã chấp nhận để một con muỗi nhiễm bệnh cắn mình nhằm chứng minh giả thuyết về sự lây lan của sốt vàng da. Sự hy sinh của ông không vô ích, bởi chính nhờ đó mà y học đã xác định được loài côn trùng bé nhỏ này là vật trung gian truyền bệnh chết người, mở đường cho các biện pháp kiểm soát dịch bệnh hiệu quả hơn trong tương lai.

Sốt vàng da trên thực tế không phải là một căn bệnh mới. Nó bắt nguồn từ các khu rừng nhiệt đới châu Phi và được đưa vào châu Mỹ vào thế kỷ 16 do làn sóng thuộc địa hóa của người châu Âu và các cuộc buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương. Theo đó, dịch bệnh sốt vàng da nhanh cũng chóng lan rộng, đặc biệt là ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới như Nam Mỹ, Trung Mỹ và vùng Caribe. Trong suốt nhiều thế kỷ, căn bệnh này đã gây ra những đợt bùng phát kinh hoàng, nhưng phải đến cuối thế kỷ 19, người ta mới thực sự bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về nguyên nhân và cơ chế lây nhiễm của nó.

Sự quan tâm đặc biệt của Hoa Kỳ đối với sốt vàng da xuất hiện vào cuộc chiến năm 1898, căn bệnh này đã khiến hàng ngàn binh sĩ Mỹ, gây ra những tổn thất nghiêm trọng ngoài dự kiến. Trước tình trạng đó, quân đội Mỹ đã quyết định thành lập một nhóm nghiên cứu gồm những nhà khoa học hàng đầu để điều tra nguyên nhân và tìm cách kiểm soát dịch bệnh. Nhóm này được gọi là Yellow Fever Commission (Ủy ban Sốt vàng), bao gồm Walter Reed, James Carroll, Jesse W. Lazear và Aristides Agramonte.

Trước khi Ủy ban Sốt vàng ra đời, một bác sĩ người Cuba tên là Carlos Finlay đã từng đưa ra giả thuyết rằng sốt vàng da không lây trực tiếp từ người sang người mà được truyền qua muỗi. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, ý tưởng này bị xem là hoang đường và không được chấp nhận. Khi ông trình bày giả thuyết của mình tại Hội nghị Vệ sinh Quốc tế năm 1881, các đồng nghiệp đã bác bỏ nó, thậm chí còn chế giễu ông. Nhưng Finlay không từ bỏ. Ông tiếp tục theo đuổi nghiên cứu của mình trong suốt nhiều năm, bất chấp sự hoài nghi của giới khoa học đương thời.

Khi Ủy ban Sốt vàng bắt đầu công việc, họ ban đầu nghi ngờ vi khuẩn Bacillus icteroides là nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, sau khi không tìm thấy bằng chứng thuyết phục, họ quyết định xem xét lại giả thuyết của Finlay. Điều đáng chú ý là vào thời điểm này, thế giới đã chứng kiến một bước tiến quan trọng trong nghiên cứu về bệnh truyền nhiễm: các nhà khoa học Anh và Ý đã phát hiện ra rằng muỗi Anopheles chính là tác nhân truyền ký sinh trùng gây bệnh sốt rét. Phát hiện này đã làm thay đổi quan điểm về vai trò của muỗi trong việc lây truyền dịch bệnh, khiến giả thuyết của Finlay không còn bị coi là phi lý nữa.

Để kiểm chứng điều này, các nhà khoa học đã tiến hành một loạt thí nghiệm đầy rủi ro. Lazear, cùng với Carroll và một tình nguyện viên trẻ tuổi, đã chấp nhận để mình bị muỗi Cuba đốt – loài muỗi đã hút máu bệnh nhân sốt vàng da. Kết quả là Carroll và người lính trẻ đã mắc bệnh nhưng may mắn sống sót, còn Lazear thì không may mắn như vậy. Ngày 25 tháng 9 năm 1900, ông qua đời vì sốt vàng da, trở thành một trong những người đầu tiên hy sinh trong cuộc chiến tìm hiểu về cơ chế lây truyền của căn bệnh này.

Tuy nhiên, để có được bằng chứng không thể chối cãi, nhóm nghiên cứu cần thực hiện thêm các thí nghiệm khác. Những thí nghiệm này không kém phần rùng rợn, nhưng lại đóng vai trò quyết định trong việc xác nhận giả thuyết của họ.

Trong một thử nghiệm, các tình nguyện viên được yêu cầu ngủ trên giường có chăn, gối bị nhiễm bẩn bởi máu, nước tiểu, phân và chất nôn của bệnh nhân sốt vàng da. Nếu sốt vàng da thực sự lây qua đường tiếp xúc trực tiếp, họ sẽ phải mắc bệnh. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là không ai trong số họ bị nhiễm bệnh. Ngược lại, một nhóm khác được cho ngủ trong phòng chứa muỗi đã hút máu bệnh nhân sốt vàng da. Kết quả là gần như tất cả đều mắc bệnh. Trong khi đó, một nhóm tình nguyện viên khác được bảo vệ cẩn thận và không tiếp xúc với muỗi thì hoàn toàn khỏe mạnh. Điều này đã khẳng định một cách chắc chắn rằng muỗi chính là tác nhân truyền bệnh sốt vàng da.

Phát hiện mang tính đột phá này đã làm thay đổi hoàn toàn cách thế giới đối phó với bệnh sốt vàng da. Từ một căn bệnh bí ẩn với những đợt bùng phát không thể kiểm soát, sốt vàng da đã trở thành một dịch bệnh có thể phòng ngừa bằng cách kiểm soát muỗi. Các chiến dịch tiêu diệt muỗi và loại bỏ nơi sinh sản của chúng đã giúp giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh tại nhiều khu vực trên thế giới. Đặc biệt, phát hiện này đã góp phần quan trọng trong nỗ lực kiểm soát sốt vàng da tại Kênh đào Panama, nơi căn bệnh từng là một trở ngại lớn đối với quá trình xây dựng công trình vĩ đại này.

Ngày nay, khi sốt vàng da đã có vaccine và các biện pháp kiểm soát hiệu quả, chúng ta không thể quên những con người đã góp phần làm nên thành tựu ấy. Câu chuyện về Lazear không chỉ là câu chuyện về một nhà khoa học hy sinh vì khoa học, mà còn là minh chứng cho tinh thần dũng cảm, sự kiên trì theo đuổi tri thức và giá trị của những khám phá y học trong việc bảo vệ sức khỏe con người.