Ngày này năm ấy: Hơn 100 năm trước, con tàu không thể chìm đã dạy nhân loại về giới hạn của chính mình

Rạng sáng ngày 15 tháng 4 năm 1912, khi con tàu RMS Titanic – biểu tượng của sự vĩ đại, xa hoa và công nghệ đỉnh cao thời bấy giờ – chìm xuống đáy Đại Tây Dương, thế giới đã bàng hoàng không chỉ bởi số người thiệt mạng quá lớn mà còn bởi niềm tin vào sự bất bại của công nghệ bị chối bỏ một cách tàn nhẫn.

Hơn 1.500 con người vĩnh viễn nằm lại dưới đáy biển băng giá, cùng với đó là sự sụp đổ của ảo tưởng về sự toàn năng của khoa học kỹ thuật chưa được kiểm chứng.

Tuy nhiên, chính thảm họa ấy đã trở thành cú hích mạnh mẽ, đặt nền móng cho hàng loạt cải cách sâu rộng trong ngành hàng hải, đặc biệt về an toàn và công nghệ thông tin liên lạc, góp phần cứu sống hàng triệu người trong hơn một thế kỷ tiếp theo.

Titanic có thể đã chìm, nhưng bài học từ nó thì vẫn còn nổi lên mãi với thời gian.

Con tàu Titanic, dài gần 270 mét và nặng hơn 46.000 tấn, là đỉnh cao kỹ thuật của thời kỳ đầu thế kỷ 20. Với thiết kế hiện đại, hệ thống khoang kín nước tiên tiến và lớp vỏ bọc chắc chắn, Titanic được giới truyền thông gọi là “con tàu không thể chìm”.

Nhưng niềm kiêu hãnh ấy chỉ tồn tại được vỏn vẹn năm ngày kể từ khi tàu rời Southampton vào ngày 10 tháng 4 năm 1912, hướng về New York trong chuyến hành trình đầu tiên.

Đêm ngày 14 tháng 4, Titanic đâm vào một tảng băng trôi ở tốc độ cao và đến 2 giờ 20 phút sáng ngày 15 tháng 4, nó hoàn toàn biến mất dưới mặt nước, mang theo gần hai phần ba số người trên tàu.

Trong số hơn 2.200 hành khách và thủy thủ đoàn, chỉ khoảng 700 người sống sót – một con số gây sốc, nhưng lại là chất xúc tác để thế giới xem xét lại toàn bộ hệ thống an toàn hàng hải.

Một trong những yếu tố công nghệ được chú ý đặc biệt sau thảm họa là hệ thống vô tuyến điện – hay còn gọi là điện báo Marconi.

Vào thời điểm đó, không phải tàu nào cũng trang bị hệ thống này và cũng không có quy định bắt buộc phải có người trực điện báo suốt cả ngày đêm. Titanic may mắn hơn khi có hai điện báo viên chuyên trách, và chính nhờ họ đã gửi đi hàng loạt tín hiệu SOS – một mã tín hiệu khẩn cấp mới được áp dụng thay thế mã CQD cũ – kêu gọi sự giúp đỡ.

Tàu Carpathia nhận được tín hiệu và đến giải cứu được những người trên thuyền cứu sinh. Tuy nhiên, các tàu khác gần đó lại không phản hồi vì... không có người trực vào thời điểm đó.

Sau vụ Titanic, chính phủ nhiều nước bắt đầu quy định mọi tàu thương mại phải có hệ thống vô tuyến hoạt động liên tục 24 giờ, cùng với đó là việc đào tạo chuyên sâu cho các điện báo viên, và quan trọng hơn cả – tín hiệu SOS trở thành quy ước quốc tế bắt buộc.

Một thiếu sót nghiêm trọng khác đến từ việc Titanic chỉ mang theo 20 thuyền cứu sinh, đủ chỗ cho khoảng 1.200 người – tức chỉ hơn một nửa số người trên tàu.

Lý do khi ấy là luật pháp hàng hải chỉ yêu cầu số lượng thuyền cứu sinh tương ứng với trọng tải, chứ không tính đến số người.

Về mặt thiết kế, Titanic còn đủ chỗ để đặt thêm hàng chục thuyền nữa, nhưng đã không làm vậy, một phần vì yếu tố thẩm mỹ. Kết quả là hơn 1.500 người chết lạnh giữa đại dương, không phải vì tàu chìm quá nhanh, mà vì không có chỗ trên thuyền cứu hộ.

Đây là cú sốc lớn khiến các tổ chức hàng hải buộc phải thay đổi quy định: mọi tàu phải mang đủ thuyền cứu sinh cho toàn bộ hành khách và thủy thủ, cùng với việc tổ chức diễn tập cứu hộ định kỳ và đào tạo sơ tán bài bản.

Chưa dừng lại ở đó, vụ chìm Titanic còn là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến Hội nghị An toàn Sinh mạng Trên Biển (SOLAS) đầu tiên vào năm 1914 – đánh dấu sự ra đời của Công ước Quốc tế về An toàn Sinh mạng Trên Biển, một trong những văn kiện có ảnh hưởng sâu rộng và lâu dài nhất trong ngành hàng hải toàn cầu.

Công ước này đặt ra những tiêu chuẩn nghiêm ngặt cho thiết kế tàu, trang bị an toàn, nhân sự vận hành và cả hệ thống thông tin liên lạc. Tới nay, dù đã được cập nhật nhiều lần, SOLAS vẫn là nền tảng pháp lý chính của ngành vận tải biển quốc tế, đảm bảo sự an toàn cho hàng triệu chuyến tàu mỗi năm.

Titanic cũng là lời cảnh báo sâu sắc về sự kiêu ngạo công nghệ. Sự tin tưởng mù quáng vào tính “không thể chìm” của con tàu khiến nhiều quyết định sai lầm xảy ra: thiếu diễn tập khẩn cấp, nhân viên chưa được đào tạo đủ kỹ năng, và chủ quan trong hành trình dù đã nhận được cảnh báo băng trôi từ các tàu khác.

Đây không chỉ là vấn đề của năm 1912, mà là một bài học vượt thời gian: rằng công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng không được phép thay thế sự cẩn trọng, quy trình nghiêm ngặt và tính chuẩn bị đầy đủ.

Một chi tiết biểu tượng cho điều đó là trong những giây phút cuối cùng, dàn nhạc trên tàu Titanic vẫn chơi nhạc để giữ bình tĩnh cho hành khách – một hình ảnh vừa bi tráng, vừa phản ánh sự lúng túng và bất lực khi niềm tin vào công nghệ không được đi kèm với hệ thống an toàn hợp lý.

Hơn một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày Titanic chìm, nhưng những cải cách được tạo ra từ thảm họa ấy vẫn tiếp tục cứu sống người hôm nay.

Trong nỗi đau mất mát, thế giới đã thức tỉnh và thay đổi. Có thể nói, Titanic – dù đã nằm lại nơi sâu thẳm của đại dương – vẫn đang lên tiếng mỗi ngày thông qua những quy định, tiêu chuẩn và hệ thống an toàn đang được áp dụng trên mọi con tàu hiện đại.

Đó chính là di sản lớn nhất mà thảm họa để lại: một lời cảnh tỉnh nghiêm khắc, một bài học đau đớn, nhưng cũng là một khởi đầu không thể thiếu cho sự tiến bộ thực sự trong công nghệ hàng hải của loài người.